Σήμανε η Ελληνική Υποχώρηση…

Βγαίνοντας για λίγο έξω από τον παρόντα χρόνο και επισκοπώντας την ιστορία μας – στο βαθμό που τη γνωρίζουμε τουλάχιστον – ως μια γραμμική εξέλιξη, θα διαπιστώσουμε ένα κοινό στοιχείο, με το οποίο δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει κανείς.

Για τις ανάγκες του άρθρου, θα προσπαθήσουμε να το περιγράψουμε σχηματικά. Η Ελλάδα ανέκαθεν εκινείτο μεταξύ δύο πεδίων: του υλικού/οικονομικού και του πνευματικού/ιδεαλιστικού. Στο «υλικό πεδίο» μπορούμε να συμπεριλάβουμε την οικονομική ανάπτυξη, την υλική «ευημερία», την γεωγραφική επέκταση του έθνους και γενικά όλες τις «ορατές» και χειροπιαστές εθνικές «απολαβές» στο πέρασμα του χρόνου. Από την άλλη, στο «πνευματικό πεδίο» θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε το σύνολο της «πνευματικής περιουσίας».

Το μέγεθος της Ελλάδας συνετίθετο από ένα ιδεατό άθροισμα των επί μέρους μεγεθών μεταξύ των δύο αυτών πεδίων. Μπορεί σε ιστορικές περιόδους να υπήρχαν συνθήκες συρρίκνωσης στο πεδίο της «ύλης», αντίθετα όμως η Ελλάδα είχε να παρουσιάσει πλεόνασμα πνεύματος και δημιουργίας. Αντιμετωπίζοντας το ζήτημα συνολικά, η Ελλάδα ανεξάρτητα της χρονικής συγκυρίας, είχε να επιδείξει στο άθροισμα των δύο αυτών – ενίοτε και αντιθετικά κινούμενων – μεγεθών, μια διαρκή πορεία ανόδου και ουδέποτε σμικρύνθηκε στο πέρασμα του χρόνου. Ακόμη και σε περιόδους τυπικής «εξαφάνισής» της χώρας, όπως σε περιόδους κατοχής ας πούμε, τα πνευματικά μεγέθη υπεραντιστάθμιζαν την υλική απώλεια.

Η παρούσα περίοδος είναι μοναδική στην ελληνική Ιστορία. Το ζήτημα της οικονομικής κρίσης δεν είναι πρωτόγνωρη κατάσταση για την Ελλάδα. Ούτε βεβαίως και η πτώχευση και μάλιστα υπό πολύ δυσμενέστερες συνθήκες. Έχουμε δυσπραγήσει και στο παρελθόν πολλάκις. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό έγκειται στο γεγονός ότι δεν διαφαίνεται από πουθενά η παράλληλη παρουσία μας στον «άυλο» κόσμο των ιδεών. Στον πνευματικό κόσμο όπου κατά τεκμήριο η χώρα μας αποτελούσε «υπερδύναμη». Για πρώτη φορά στην Ιστορία, ερχόμαστε ως έθνος, αντιμέτωποι με ένα συνολικό έλλειμμα.

Οι πνευματικές φωνές που ακούγονται είναι διαπιστωτικές του πολυδιάστατου ελλείμματος. Δεν παράγουν ιδέες τόσο «τρομακτικά» ισχυρές ώστε να σταθούν ηγετικά – μη σας τρομάζει η λέξη – σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι πνευματικές φωνές που ακούγονται απλώς ψιθυρίζουν ή ψελλίζουν κάποιες φορές ακόμη και αναμασήματα πομφολύγων της αλλοδαπής.

Απουσιάζει ο νεωτερισμός, η πρωτοπορία, η πνευματική μοναδικότητα. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που δανειζόμαστε κεφάλαια από τους ξένους ώστε να επιβιώσουμε υλικά, αντίστοιχα δανειζόμαστε και πνευματικά. Εισάγουμε ιδέες, ιδεολογίες και πνευματικά επιτεύγματα ή στην καλύτερη περίπτωση δανειζόμαστε «εσωτερικά» από το πλούσιο παρελθόν μας. Δεν παράγουμε κάτι καινούριο, κάτι μοναδικό ή συγκλονιστικά ελληνικό ως απάντηση στην κρίση.

Ακούμε καθημερινά τι έχει να πει ο τάδε ή δείνα διεθνής γκουρού στην οικονομία, στη φιλοσοφία ή στην επιστήμη. Κι όταν δεν συμφωνούμε, αντικαθιστούμε το κενό με ένα άλλο πνευματικό δάνειο ή απλώς τοποθετούμε ένα «αντί-» μπροστά από εκείνο που δεν μας αρέσει και τελειώσαμε. Στείρα άρνηση, ένδειξη της ερημιάς στο πνεύμα και στις ιδέες. Υπάρχουν βεβαίως κι αυτοί που θα επικαλεστούν ιδέες και αντιλήψεις από την πνευματική κληρονομιά των προγόνων. Το τελικό συμπέρασμα όμως δεν είναι παρά η πνευματική αδράνεια.

Διαπιστωτικά λοιπόν κι εμείς – στο πνεύμα της εποχής – εκείνο που σημειώνουμε δεν είναι άλλο από την εθνική συρρίκνωση. Από τη συνολική ελληνική αναδίπλωση, ταυτόχρονα σε όλα τα πεδία.

Σε όλους τους τόνους ακούγεται όλο και πιο δυνατά η Ελληνική Υποχώρηση. Το νέο ερώτημα είναι η ποιος, πως και πότε θα καλύψει το κενό. Γιατί η Φύση το κενό το απεχθάνεται…